Natuurdagboek

Denk je onjuistheden in deze dagboeknotities tegen te komen, meldt dit dan even via mijn mailadres: tineke [at] natuurfragmenten [dot] nl.
Bij voorbaat dank!

Winter 2020/2021

12 januari 2021

Tuinwolfsmelk (Euphorbia peplus). Dit plantje uit de wolfsmelkfamilie Euphorbia bloeit nog steeds en je kunt het overal vinden. Een eenjarige die zichzelf telkens moet uitzaaien en dat ook overvloedig doet. Schijn bedriegt als je naar de bloem kijkt; die bestaat namelijk uit een enkele vrouwelijke en meerdere mannelijke bloemen met slechts één meeldraad. Geen kelk- of kroonblaadjes er omheen maar een omwindsel van schutblaadjes. Met behulp van een loepje kun je dat mooi zien. Ik vond gisteren dit nog bloeiende plantje in een boomspiegel in de buurt.

Zolang het niet stevig wintert kun je ook het Klein kruiskruid (Senecio vulgaris) het hele jaar door wel vinden, bloeiend en wel. Het geslacht kruiskruid is een van de meest succesvolle in het plantenrijk. Vergeleken met het Jakobskruiskruid of het Bezemkruiskruid is dit wel een wat onaanzienlijk, veel kleiner familielid. Het heeft in vergelijking met beide hier genoemd, geen buis én lintbloemen die de plant aantrekkelijk maken voor insecten, maar moet het alleen doen met buisbloemen. Dit is voor de voortplanting geen enkel probleem, dat gebeurt voornamelijk door zelfbestuiving. Het Klein kruiskruid is met weinig tevreden, het groeit desnoods nog tussen de stoeptegels.

Had ik het gisteren over zwammetjes die er in het bos nog zijn, in onze tuin staan nu inktzwammetjes te pronken op de worteloverblijfselen van een grote Berk die jaren geleden gekapt werd. Elk jaar komen ze terug (alleen niet in januari, zoals nu), als teken dat de wortelresten langzaam maar zeker in de bodem worden afgebroken. Gewone glimmerinktzwam (Coprinus micaceus) is een algemene soort die gewoonlijk voorkomt van het voorjaar tot de herfst.

Onze sneeuwklokjes hebben hun kelkjes nog niet geopend, het is nog geen goed moment. In ons land is het niet overal even warm of koud. Ik zag prachtige foto's op de televisie van wit berijpte velden maar hier was dat helaas (nog) niet te zien. Ook hoorde ik over bloeiende Winteraconiet, die zijn hier ook nog niet, voor zover ik weet. Onze tuinegel Evert was twee koude dagen onder zeil maar nu gaat hij 's nachts weer op pad. Hij slaapt onder en tussen een warme laag van stro, hooi en blad in het egelhuis dat ik voor hem kocht. Ik controleer dagelijks of hij de bakjes voer heeft leeg gegeten. Hij krijgt zacht kattenvoer maar ook wat brokjes en het ene merk schijnt hij lekkerder te vinden dan het andere. Een luxeprobleem voor een egel die 's winters op zoek moet naar slakken en andere schaarse beestjes die nu veel moeilijker te vinden zijn.

9 januari 201

Een tuinmaatje stuurde me een filmpje dat gemaakt werd in de tuin van haar dochter. Daar hing al 15 jaar een bosuilenkast en op de eerste kerstdag bleek die eindelijk betrokken door een uil. Op het filmpje was te zien hoe een eekhoorn de kast in dook maar al snel door de aanvliegende bosuil er weer uit gemept werd. Geweldig om dit in je eigen tuin te kunnen volgen! In zachte winters als deze, begint de bosuil in januari soms al te baltsen en kun je hun spookachtige roep horen. Het broeden begint pas in maart. Een bosuil (Strix aluco) lijkt een groot beest maar in feite is het meer veer dan vogel en weegt hij slecht ongeveer 500 gram. Overdag slapen de vogels in naaldbomen of boomholtes. Het is puur geluk als je er een ontdekt.

Het is bizar de beelden te zien van de extreme koude en sneeuwval in Spanje. De plek waar nota bene nogal wat Nederlanders doorgaans overwinteren! En zie ons veel noordelijker gelegen landje nu eens: een winter van niks met nog nauwelijks nachtvorst. Maar dat kan misschien veranderen volgens een bericht van de wetenschappelijke website Scientas. De komende twee weken kan het in Europa wel eens goed koud gaan worden, voorspellen onderzoekers. Een bijzonder meteorologisch fenomeen (een plotselinge extreme opwarming in de stratosfeer) dat zich momenteel hoog boven de Noordpool ontwikkelt, kan namelijk zeer koud weer met zich mee brengen. Deze zeer snelle opwarming gaat gepaard met een afzwakking van de zogenaamde poolwervel en een verschuiving van de straalstroom. “De kans op extreme kou en sneeuw is de komende twee weken daarom aanzienlijk,” aldus de leider van het onderzoek.

Hoe je ook zoekt, in het bos is nog maar weinig groei te zien. Mossen doen het fantastisch door alle regen en hier en daar is nog een enkel zwammetje te zien, zoals deze Gewone zwavelkop. Zelfs de vogels doen er het zwijgen toe. De laatste weken blijkt het bos last te hebben van de vele mensen die er lopen, al dan niet met honden, en mountainbikers die er rond crossen. Opzichters maken er zich zorgen over, ook voor het wild dat nu veel vaker verstoord wordt.

Er schijnen nog steeds nachtvlinders rond te vliegen, reden waarom ik regelmatig boomstammen bekijk. Ik zie ze niet helaas. Het is trouwens wel aardig om eens aandacht te besteden aan de stammen van de bomen in het bos. Alleen daaraan zou je soorten al kunnen herkennen. Dit is de bast van de Grove den (Pinus sylvestris).Prachtig om te zien.

7 januari 2021

De eindejaarstelling van Floron heeft - hoe kan het ook anders - het Madeliefje (Bellis perennis) met ruime voorsprong wederom als meest voorkomende, nu nog bloeiende plant op de lijst gezet. Maar liefst 624 bloeiende soorten werden gemeld tot 3 december. Ik kijk er regelmatig naar maar zie er toch maar enkele die het nu nog proberen. Het gaat hier hoofdzakelijk om zogenaamde "straatplanten", die in de bebouwde kom groeien. Niets is nog normaal tegenwoordig en zelfs het KNMI heeft besloten de term "normaal voor de tijd van het jaar" niet meer te gebruiken. De extremen komen te vaak voor nu het klimaat opwarmt. In Nederland blijkt dat zelfs nog harder te gaan dan in andere landen.

Op Madeira vond ik madeliefjes die zowel wit als geheel donkerroze waren. In ons land hebben ze wel vaak een roze kleurtje op de achterkant van de bloemblaadjes maar deze groeien hier volgens mij niet.

In de tuin zie ik af en toe een Winterkoning (Troglodytes troglodytes) voorbij komen. Deze vogeltjes zijn net muizen, zo snel bewegen ze door de begroeiing of over de grond. Tot nu toe ben ik met fotograferen nog niet verder gekomen dat een half Klein Jantje. Zo leuk, dat parmantig omhoog stekende staartje! Dat ze zo bewegelijk zijn is geen wonder, ze moeten de hele dag door zoeken naar voedsel om hun kacheltje brandend te houden en de lange nachten te doorstaan.

Vinken (Fringilla coelebs) laten zich nu ook vaker zien. Ze blijven het liefst met beide pootjes op de grond en eten wat andere vogels laten vallen aan voer. Voor het overige is het toch maar beperkt tot nu toe. Geen sijsjes of goudvinken, geen kuifmezen of boomklevers. We moeten het doen met gezellig veel mussen, wat merels, roodborsten en mezen. De rest blijft voorlopig nog in het aangrenzende bos.

Eindelijk ook weer eens een Turkse tortel (Streptopelia decaocto). Die had in de gaten dat in de voerhuisjes en op de tuintafel van alles te eten was. Met het koppie scheef zat hij in te schatten naar welke plek hij het beste omhoog kon vliegen...

Nog even over het voeren van de vogels. Controleer af een toe even de netjes met pinda's. Met dit vochtige weer raken de pinda's snel beschimmeld en dat kan niet goed zijn voor de vogels. Bij droog of vriezend weer kun je ze gerust ophangen maar met het huidige weer doe je er beter aan de pinda's los of fijn gehakt te voeren.

5 januari 2021

Dit jaar zijn ze er wel heel vroeg bij, de sneeuwklokjes. In de tuin zag ik de eerste bloemknoppen al tussen het groen maar ook vanmorgen onderweg zag ik datzelfde in meerdere tuinen. Het is vrij normaal dat sneeuwklokjes in deze maand bloeien, het hangt ook af van de soort. Maar...., het is een welkom begin in het nieuwe jaar!

2 januari 2021

Wat mistroostig zit ik te kijken in mijn fotomappen van voorbije jaren. Ik zie er deze foto van een pimpelmeesje, tien jaar geleden. Van alles verzon ik om de vogels een sneeuwvrij voerplekje te verschaffen. In de jaren daarna was er niet altijd zoveel sneeuw maar toch elk jaar wel wat! Het blijkt dat er de laatste ruim 700 dagen geen sneeuwdag meer voorkwam in ons land. Wat is het tot nu toe een naar seizoen; zo weinig zon, zo ontzettend veel grijs en grauw weer. Wat gaat de winter ons nog brengen? Voorlopig biedt de natuur bar weinig inspiratie.

Op een muur zag ik deze Hooiwagen, een met heel lange poten. In ons land komen er drie families (kaphooiwagens, aardhooiwagens en echte hooiwagens) voor, waartoe zo’n 30 verschillende soorten behoren. Hooiwagens (Opiliones) kunnen geen draden spinnen. Sommige hooiwagens hebben poten tot wel 9 centimeter. In tegenstelling tot de spinnen, die meerdere ogen hebben, moeten de hooiwagens het doen met één paar. Als een hooiwagen zich bedreigd voelt, kan hij poten afwerpen. Die blijven nog een poos bewegen dankzij een soort pacemakertje in het bovenste deel van de poot. Wonderbaarlijk! De eieren worden rechtstreeks via een legbuis in de aarde gelegd. Hooiwagens zijn geen spinnen maar behoren tot een orde binnen de spinachtigen. Dit lijkt me de Opilio canestrinii), een soort die voornamelijk op muren te zien is.

Als je zo eens een dode stronk of een stuk schors omkeert, is er hier en daar nog wel wat te zien aan levende bodemwezens. Daar een naaktslak voor 80% uit water bestaat, is het noodzakelijk dat die zich tegen vorst beschermt. Deze bij de mens niet zo populaire dieren kruipen dan ook de grond in om niet te bevriezen. Maar bij strenge vorst kan ze dit niet redden van een gewisse dood. Daar we tegenwoordig zachte winters hebben, zien we dan ook steeds meer naaktslakken in de zomer die onze planten ruïneren. Voor muizen, egels, en lijsters is dit dan weer heel nuttig. Huisjesslakken maken hun voordeur dicht door een verhardende slijmlaag. Bovendien maken ze een soort antivries aan waarmee ze de vorst kunnen bestrijden.

1 januari 2020

Het oude jaar is weer voorbij, het nieuwe begonnen. Wat het ons zal brengen, weten we niet en dat is maar goed ook! Zo kunnen we 2021 vol verwachting binnengaan.

31 december 2020

Roodborstjes hebben de eer om veelvuldig te worden afgebeeld op kerst- en nieuwaarskaarten. Dat hebben ze uitsluitend te danken aan hun aansprekende uiterlijk, qua gedrag zijn het echte ruziemakers. Deze roodborst lijkt ons wel iets te willen toeroepen: blijf vanavond binnen, ga niet de straat op, steek geen vuurwerk af. Het zou wel passen bij deze ongewone en bizarre oudejaarsdag. De werkelijkheid is dat deze vogel bezig is zijn braakballetjes uit te spugen.

Met kerststerren word je in deze tijd van het jaar "dood gegooid". Eigenlijk zijn het planten die mishandeld worden. Ze worden massaal gekweekt voor de feestdagen, de winkels staan er in december tjokvol mee en na december vinden de meeste mensen ze niet meer leuk. Ze zijn ook lastig over te houden; ze houden niet van tocht, ze willen niet in de buurt van fruit staan, in de vensterbank verwelken hun bladeren al snel en de meeste planten verdwijnen al snel weer in de groene container.

Ik hoop zo dat januari ons wat meer zonnige dagen gaat brengen! Het grijs, het vocht, de regen, mensen beginnen te lijden onder het tekort aan licht. In het bos loop ik nog om wat beweging te krijgen in deze periode van te veel eten, zitten en kneuterig gedoe. Het is er naar mijn smaak nog troostelozer dan daarbuiten. De grote plekken met Gele korstzwam (Stereum hirsutum) geven dode boomstammen nog wat vrolijks.

Oorzwammetjes (Crepidotus variabilis) die ook op het dode hout groeien, blijven nog heel lang aanwezig. Als ze helemaal zijn uitgegroeid, en al op hun retour, zijn ze nog steeds mooi. Ik wens jullie een goede jaarwisseling toe!

28 december 2020

Het is opvallend dat er zo laat in het jaar nog zoveel planten in bloei gestaan hebben. Langzamerhand begint het wel duidelijk minder te worden. Maar toch zie je er nog genoeg. De meeste van die planten zijn nog bezig aan een nabloei; het is geen nieuwe bloei, zoals in het voorjaar. Dat is wel het geval bij planten (en bomen of struiken) die juist in de winter bloeien. In de tuin ontdekte ik deze Vroegeling (Draba verna) die in januari meestal haar opwachting maakt maar nu al in december bloeit.

Tot nu toe hebben we nauwelijks vorst gehad, daardoor is de bodemtemperatuur relatief warm gebleven. Dat kan voor bepaalde planten een voordeel zijn. Toch zie je nu geen "zomerplanten" bloeien en dat komt weer doordat planten niet alleen op het zachte weer reageren. De ene plant heeft meer, de andere minder warmte nodig. We noemen dat de "warmtesom" en deze wordt bepaald door vanaf 31 januari de optelsom te nemen van de dagelijkse gemiddelde temperatuurmetingen. Blijft de som oplopen dan zullen enkele planten al heel vroeg gaan bloeien. Maar bij een plotselinge koude-inval kunnen de eerstelingen toch flinke schade oplopen doordat ze hun bescherming tegen vorst al afgelegd hebben. Andere hebben weer een heel grote warmtesom nodig en bloeien pas in de nazomer. Het Stinkend nieskruid (Helleborus foetida) is keurig op tijd. Tien dagen duurde het eer de knop open ging.

Bij viooltjes lijkt er iets anders aan de hand te zijn. Je hebt immers zomer- en winterviolen, dus zou je denken dat het verschillende soorten zijn. Maar dat is niet zo, de naam "winterviool" is gewoon door de handel verzonnen. Violen kunnen namelijk goed tegen kou maar als het echt stevig gaat vriezen zullen ze alsnog doodgaan. Deze kleine soort houdt het nog net iets langer uit dan haar grotere zussen.

24 december 2020

Ik heb een doos vol zelfgemaakte kerstkaarten die ik bewaar in een doos die ik elke kerst weer even tevoorschijn haal om al die kleinoden nogmaals te bekijken. Er zijn leuke bij, originele, en soms zijn het ware kunstwerkjes, zoals deze gemaakt van bloempjes, blaadjes en zaden. Ik wens mijn bezoekers er een vredige kerst mee!

21 december 2020

De winter is vandaag begonnen aan een reis van drie maanden door het jaarlijkse circuit. Al zou je het niet zeggen als je de veel te zachte temperatuur voelt. Maar wie zegt nog dat dit abnormaal is, de winters en de overige seizoenen veranderen drastisch door de opwarming van het klimaat. Een plant die evenwel haar normale routine bewaart is het Stinkend nieskruid (Helleborus foetidus). Blad of bloem ruiken niet onaangenaam als je het met rust laat, het "stinken" gebeurt alleen als de bloemen worden aangeraakt. De plant is in alle delen licht giftig.

Het mooi geaderde, fris uitziende blad van de Italiaanse aronskelk is een week of wat geleden al begonnen aan de nieuwe groeicyclus. Het staat heel mooi in een klein bloemstukje. Eigenlijk zijn er best veel planten die zich juist in deze koude periode ontwikkelen. Kerstroos, Mahonia, Prunus, en ga zo maar door.

Op de voertafel loopt het vogelzaad uit vanwege het vocht dat onophoudelijk wordt aangevoerd door de niet meer te tellen regendagen. Ook de mossen op het schors dat ik er heb neergelegd, groeien enthousiast door.

Sommige zaden zien er prachtig uit met hun gekleurde blaadjes en vooral felrode steeltjes. Het lijkt me wel leuk om in het voorjaar een klein stukje van mijn volkstuin in te zaaien met vogelzaad om te zien wat er voor plantjes uitkomen. Niet alle zaden komen trouwens uit ons eigen landje, er zitten ook heel wat buitenlanders bij die speciaal voor de vogels gekweekt worden. Ik ga het in mijn agenda schrijven, zodat ik het niet vergeet.