Natuurdagboek

Denk je onjuistheden in deze dagboeknotities tegen te komen, meldt dit dan even via mijn mailadres: tineke [at] natuurfragmenten [dot] nl.
Bij voorbaat dank!

Herfst 2021

17 oktober 2021

Vanmiddag ging ik even kijken naar een rups op Pastinaak die op de volkstuin stond. Het was namelijk niet zomaar een rups maar een van de Koninginnepage. Die had ik deze zomer nog niet eenmaal zien vliegen hoewel ze deze zomer toch veel te zien waren in ons land. De rups mag wel haast maken voor zijn voedsel afsterft. Als het goed gaat zoekt hij een mooi takje uit, hecht zich daar met een spinseldraadje aan vast, stroopt zijn mooi gekleurde huidje af en blijft als lichtgroene pop wachten tot de lente een stuk op dreef is en komt dan uit als beeldschone vlinder.

Er is toch nog wat leven te zien in de volkstuin. Een plant van het Mosterdzaad zat volgepakt met Melige koolluis (Brevicoryne brassicae). De eitjes die in de herfst afgezet worden overwinteren en komen pas in de lente uit. Mocht de winter heel zacht worden, dan kunnen de luizen eerder uitkomen en overwinteren ze als zodanig.

Op een op z'n retour zijnde bloem van de Munt zat nog een solitair bijtje te foerageren: de Gewone geurgroefbij (Lasioglossum) calceatum). Aan het einde van het seizoen sterven de mannetjes, de inmiddels bevruchte vrouwtjes overwinteren. In het voorjaar legt het vrouwtje haar eitjes in een gegraven nestje in de grond. Haar eerste nakomelingen zijn onvruchtbare vrouwtjes die zich uitsluitend bezighouden met de verzorging van het nest. Later in het seizoen komen er "normale" mannetjes en vrouwtjes uit de eitjes. Ze leven solitair.

Het geslacht Helianthus kent vele soorten en een daarvan staat op heel wat landjes van ons volkstuincomplex: de H. atrorubens. Met heel lange, taaie uitlopers breidt de plant zich uit en het jaar erop komt hij op de meest onverwachte plekken in bloei. Telkens verwijder ik ze in de herfst (want dan zijn ze prachtig) en ieder jaar komt er altijd een aantal weer terug.

Kaasjeskruid (Malva) is een fraai bloeiende plant, ze zaait zich uit en komen her en der op. Het leuke is dat die nieuwe planten zo laat in het jaar nog bloeien, tot de vorst ze een koppie kleiner maakt. Het zijn, samen met de zonnebloemen zo'n beetje de laatste vrolijke noten die nog wat kleur op de moestuintjes geven.

15 oktober 201

Toch maar weer eens op zoek naar paddenstoelen, er valt genoeg regen momenteel om ze kansen te geven. Maar nog steeds is er niet veel te vinden aan "hoedjes op stelen". Wat op kaphout groeit krijgt meestal niet veel aandacht terwijl soorten heel interessant kunnen zijn vanwege hun leefwijze. Gele korstzwam (Stereum hirsutum) heeft een grote voorkeur voor beuk en eik en verschijnt als eerste soort op een gekapte boomstam waar hij het wel een paar jaar als heerser kan volhouden. Hij is de gastsoort voor sommige trilzwammen, waarbij de trilzwam de korstzwam parasiteert.

In het bos lag een dode berkenstam die meteen in het oog sprong vanwege de oranje kleur. Bij zoiets denk je dan aan een zwam maar dat is het niet. Het is een groenalg (bv op boomstam of steen) met een hoog gehalte aan caroteen dat ook de worteltjes op ons bord oranje kleurt: Oranje boomalg (Trentepohlia aurea).

Wie zijn/haar tuin bedekt met houtsnippers zal deze zwam meteen herkennen. Het is het Hazenpootje (Coprinus lagopus), een van de familie inkzwam. Het tere paddenstoeltje leeft op dood hout. In dit stadium van vergankelijkheid vind ik hem het mooist vanwege het frêle uiterlijk. Die ontwikkeling gaat razendsnel, in een paar uren tijds kan het verse behaarde hoedje al kaal worden en dan bijna doorzichtig zijn. Zo mooi om te zien! Tussen de lamellen aan de onderkant zitten de sporen van de zwam. Als de sporen rijp zijn vervloeien de lamellen tot een zwarte massa, vandaar de naam "inktzwam". Hierbij krullen de hoedjes van de zwam omhoog.

Deze Grote oranje bekerzwam (Aleuria aurantia) vind ik elk jaar op precies dezelfde plek, iets wat bij paddenstoelen meestal niet voorkomt. Hij is te vinden op stenige kale bodem, soms piept hij zelfs tussen de stoeptegels op. Deze groeit in herfst en winter maar een zusje ervan verkiest het voorjaar maar die Lentebekerzwam is evenwel zeer zeldzaam.

Ik vond ook nog een paar mooie exemplaren van de Harslakzwam (Ganoderma resinaceum). Van deze zwam wordt de bosbeheerder niet blij; hij veroorzaakt houtrot en een boom kan van binnen totaal vermolmd raken zonder dat je het aan de buitenkant ziet. De zwam dringt via beschadigingen aan de voet van de stam de boom binnen. Op zowel dode als levende bomen te vinden.

14 oktober 2021

De eerste helft van oktober zit er alweer op en de herfst is duidelijk merkbaar gevorderd. Blauwe luchten, grijze luchten, mist en regen, dreigende regenwolken, het hoort er allemaal bij. Overal valt nu het blad maar fraaie herfstkleuren zijn er nauwelijks nu de nachtvorst het verkleurproces nog niet heeft aangezet. In het bos bijvoorbeeld zijn de beuken nog donkergroen, met hier en daar een pluk blad dat bijna klaar is om te vallen. Het blad van de krent is egaal bruin.

Bij tuinplanten verloopt de verkleuring vaak anders, zoals bij dit blad van de Driebladerige draadwortelspirea ofwel Gilenia trifoliata, de naam die de meesten van ons meer zegt.

Gisteren zag ik de laatste vlinders op de volkstuin en thuis op de klimop, vandaag niets meer. Het waren er aanmerkelijk minder dan voorheen maar dàt ze nog vlogen, zo laat in het jaar, is bijna ongekend. 2021 was sinds lange tijd weer eens een topjaar. En dan ook nog met stip! Vlinders zitten bij koel weer graag op door zon beschenen muren waar ze goed op kunnen warmen. Atalanta en Dagpauwoog waren deze herfst echte kampioenen!

De roodborst moet al flink zoeken om zijn kostje bij elkaar te scharrelen. Hier heeft hij een spin te pakken. Hoewel het nog niet nodig is ben ik toch al begonnen om mondjesmaat de vogels te voeren want op die manier blijven ze naar de tuin komen.

De vruchten van de Lijsterbes en Taxus blijven/bleven dit jaar onbenut aan de takken hangen of vallen er af. Ik zag het zowel in de tuin als in het bos. Er zijn nauwelijks merels en dat is al het hele jaar zo. Voor het tweede jaar zagen we geen jonge merels in de tuin en volwassen exemplaren waren een uitzondering. Vreemd dat je er niets over leest.

9 oktober 2021

Er liep een zwijn in het bos, zo te zien een nog jong dier. Het was alleen en had honger. Het zwijn keek niet op of om, liep met ogen en neus gefocust op de bosbodem waar niets te vinden was. Vanmorgen hoorde ik de nieuwslezer op de radio vertellen dat er tot nu toe al een recordaantal zwijnen was afgeschoten. Vijfduizend stuks, wel te verstaan. Het was niet zo moeilijk, werd er bij verteld want in het bos is het voedsel zeer schaars en daardoor is het wild eenvoudig te lokken en te elimineren.

Al eerder liet de Vereniging Wildbeheer Veluwe weten dat er sinds 2012 niet zo weinig mast geweest is. Nauwelijks eikels en beukennoten. Dit betekent volgens een persbericht van de Vereniging dat duizenden zwijnen de hongerdood zullen sterven. Dat is allesbehalve zielig, werd er bij verteld, want er zijn veel te veel van die dieren en het helpt de jagers die een enorme opgave hebben om 9000 zwijnen naar de eeuwige jachtvelden te schieten. Ik hoop vurig dat die jagers daarin zullen slagen want de hongerdood is afschuwelijk, organen begeven het, het levert pijn op en het zwijn lijdt tot het omvalt. Het is afschuwelijk als je ziet hoe zo'n dier dichtbij komt en je aankijkt in de hoop dat je voedsel brengt. Sommige mensen doen dat, er schijnt nu al elke middag een keiler bij de ingang van het bos te staan, werd me verteld.

De Akkers van Twickel die hier bos en uiterwaarden beheert staan nog steeds vol bloemen. Jaarlijks wordt het langs de randen ingezaaid met een bloemenmengsel, helaas geen interessant inheemse soorten maar mengsels die je overal vaak ziet. Tenzij de nachtvorsten toeslaan gaat het bloeien nog wel even door.

Tussen zonnebloemen, malva's, cosmea en gele ganzenbloem stond zowaar nog één Grote klaproos (Papaver rhoeas) te pronken.

7 oktober 2021

Even vanmiddag het bos in om het hoofd te legen van allerlei sores in de kring om mij heen. Regen en langdurige nevel op deze grauwe, kille dag maken een mooi plaatje van de topjes van naaldboomtakken.

Tot mijn verbazing zijn nog steeds nauwelijks zwammen op de bosgrond te zien. Dat zou je anders verwachten na de stevige regenbuien die overal grote plassen op de paden achterlaten. Ik vond toch nog deze groep Glimmerinktzwam (Cropinellus micaceus). Het zijn teer uitziende zwammetjes en dat zie je ook als ze na een paar dagen al vergaan. Hun hoeden rollen op en vergaan tot druppels die op inkt (wie kent dat nog) lijken en daar hun naam aan ontlenen.

De blik naar boven bleek een betere optie. Op een stuk stam van een gekapte beuk zag ik deze Roodgerande houtzwam (Fomitopsis pinicola) vol druppels. Het is een gaatjeszwam die vroeger zeldzaam was maar inmiddels algemeen. De zwam schijnt vooral toe te slaan in bossen die van "zure regen" te lijden hebben, hij doodt de boom en leeft er dan nog lang op.

De druppels zouden van de regen kunnen komen, het kan ook een kwestie van guttatie zijn. Je schijnt door een druppel te proeven te kunnen vaststellen of het het een of het ander is. Een regendruppels is smaakloos, een guttatiedruppel prikkelt op je tong. Ik heb het niet uitgeprobeerd. Het ziet er overigens wel fraai uit. Komt veel voor op naaldhout, op loofhout zie je hem niet vaak.

Goudvliesbundelzwam (Pholiota adiposa) op een staande dode beukenstam. Fraaie soort die op zowel levende als dode bomen groeit. Net als de voorgaande doodt hij de boom, leeft er verder op en wordt daarom necrotrofe parasiet genoemd.

De Bosmestkever (Geotrupus stercorosus) zie je tegenwoordig in deze kant van de Veluwezoom veel minder dan voorheen, en dat is al een aantal jaren zo, toen je tijdens een wandeling je best moest doen ze niet onder de voet te lopen.

3 oktober 2021

Uit gegevens blijkt dat de biologische teelt in ons land behoorlijk achter blijft. De producten groeien minder hard door het vermijden van allerlei mest- en bestrijdingsmiddelen en de teler krijgt er nauwelijks een betere prijs voor. Ook de overheid stimuleert niet daadkrachtig genoeg de biologische werkende boeren. Van de doorsnee consument hoeven we niet te verwachten dat die voor een doorbraak zorgt, het verschil tussen beide productiemethoden is veel te groot. Wie een potje Basilicum in de supermarkt koopt, heeft kunnen vaststellen dat je dit niet lang kunt overhouden. Het kruid kwijnt zowat weg onder je handen. Bij een kleine supermarkt in ons dorp kocht ik Basilicum "in de zak". Niet in een potje maar in een kluit aarde in een plastic zak. En zie, de plant staat al weken op onze vensterbank en bloeit zelfs!

Ieder jaar voert de Britse Overheid een onderzoek uit naar bestrijdingsmiddelen op voedingsmiddelen, onder meer op fruit. Er wordt dan gekeken naar de hoeveelheid pesticiden (122 soorten) waarvan er nogal wat een link naar kanker hebben. Elke onderzochte fruitsoort bevatte in ieder geval meer dan twee, maar citrusvruchten zelfs tot 25 verschillende pesticiden. Eigenlijk wil je het niet eens weten, je fruit smaakt misschien nooit meer hetzelfde maar het is toch eigenlijk schandalig. Hier wat percentages van de hoeveelheden besmette vruchten, bij ons zal het niet anders zijn: Druiven 87,2%, citrusvruchten 86,7%, gedroogde krenten/rozijnen 81,9% en mango's 15,2%. En dit slaat dus alleen al op fruit. Elk van die pesticiden zijn wettelijk toegelaten maar nog nooit is gekeken naar het effect van al die middelen tezamen! Bron: de Guardian.

De vogeltrek is in volle gang, 's nachts hoor je soms ongekende geluiden van vogels die op weg zijn naar elders om de winter hier te vermijden. Een groot deel van de zwartkoppen trekt tot half oktober naar het zuidwesten: Engeland, Spanje, Marokko, Algerije. Als de winter bij ons meevalt, blijven er nog wel wat in Nederland. Soms maakt er een tussenstop in je tuin, zoals deze man Zwartkop (Sylvia atricapilla) die even een bad wilde nemen.

1 oktober 2021

Een dag of wat geleden was ik in het bos om te zien of daar de herfst al wat zichtbaar was. De beukenbomen waren nog zomers groen, beukennoten vond ik nog niet, de Amerikaanse eiken lieten daarentegen volop hun vrachtje vallen.

Zwammen waren nog nauwelijks te zien, maar dat was geen wonder daar de bodem alweer een tijdje geen regenwater meer had gekregen. Het viel meteen op dat er wel weer wat Aardappelbovisten waren. Vorig jaar, na die lange droge periode, waren ze niet te zien aan de Veluwezoom. Verder zag ik tweemaal een Parasolzwam en wat Mycena's. Door de regen van de laatste dagen zal het wel snel meer worden met de soorten.

Het is soms verbazingwekkend dat zo diep in het bos planten groeien die daar helemaal "niet horen". Zo zag ik ergens het Kaasjeskruid staan, eenzaam te midden van de grasvegetatie.

Ook diep in het bos deze Dagpauwoog, wat doet hij daar, denk je dan, er groeit geen bloempje meer.

De Porseleinzwam vind je nu weer her en der op takken en takjes die op de bodem liggen. Mooie spierwitte zwammetjes. Maar ook groeien ze op dode boomstammen en dan zijn ze echt heel mooi, een stuk groter en fraai door de lichtinval. Een van mijn favoriete zwammen.

In het struikgewas zag ik deze nachtvlinder zitten. Het leek alsof hij dood was maar een vlaagje wind blies de vleugels wat omhoog en toen zag ik hem ook bewegen. Meestal zijn die nachtvlinders saai van kleur maar wat moet je ook met fraaie kleuren in de nachtelijke uren. Met zo'n grijze outfit ben je tenslotte wel veiliger.

27 september 2021

Vandaag nog maar even een ode aan de vlinders! Op mijn volkstuin vlogen gisteren nog zeer veel Atalanta's. Het is wonderlijk hoe deze laatste generatie van de soort zo massaal te zien is. De hoge asters Novi-belgii worden zó druk bezocht dat je je ogen uitkijkt. Na zoveel armoedige vlinderjaren is het dit keer een ongekend cadeautje.

Bij eenjarige planten kun je de bloeitijd een beetje aanplanten. Deze Zinnia op mijn volkstuin is laat gezaaid en dat heeft ook z'n voordelen. Koolwitjes zijn er niet zoveel meer te zien, hun tijd is bijna voorbij. Zeker nu de herfst ècht aan de deur staat te trappelen. Maar zoveel vlinders aan het eind van september is echt uniek!

In mijn adoptief-gemeenteperkje bloeien nu herfstasters en Gulden roede, ze vormen een heel attractieve combinatie. De Gulden roede (Solidago caesia) is een aantrekkelijke soort. De stengels zijn bedenkt met afzonderlijke bloempjes. Een heel goede snijbloem ook. Het is altijd prettig om ook planten te hebben die laat in het seizoen bloeien, ze geven je nog even het idee dat je de herfst wat voor je uit kunt schuiven.

Wie een Clematis wil die enorm hard groeit, zou eens de Clematis "Aureolin" kunnen overwegen. In een seizoen bedekt hij vele meters met fijn groen en leuke gele bloemen die naderhand veranderen in mooie zaadpluizen waar de vogels in de winter weer van profiteren. Deze zomer heeft hij een verbluffende hoeveelheid bloemen voortgebracht. Eerst in het begin van de zomer en nu weer in september. De bloemen hebben paarse meeldraden.

Toch ook nog maar een keer mijn vriendje de Roodborst. Op een klein tuintafeltje dat twee bladen onder elkaar heeft, heb ik onder het bovenste een schaaltje met vogelvoer voor kleine soorten gezet. De Roodborst moest even uitvissen hoe hij daar nu het beste kon komen en kijkt hier vorsend omhoog hoe een en ander in elkaar zit. Ook vanmorgen zat hij weer op de potrand terwijl ik een plant wilde verpoten. Ik kan er maar niet over uit, zoveel onbevreesd gedrag en al die geluksmomentjes die dat met zich meebrengt.

26 september 2021

De blaadjes van het Robertskruid (Geranium robertianum) kleuren bij droogte knalrood. En omdat de bodem nu al weer aardig is uitgedroogd, is dat hier ook het geval.

Bladluizen. Een groot deel van het jaar hebben bladluizen geen vleugels maar in de herfst verschijnen gevleugelde mannetjes en vrouwtjes. Na de paring zetten de vrouwtjes hun eitjes af in spleten van boomschors, takken en groeipunten van planten en bomen. In de lente komen de eerste levendbarende vrouwtjes uit het ei. Die brengen uitsluitend vrouwtjes voort en dat zonder dat er een bevruchting aan te pas kwam. Als klap op de vuurpijl kunnen die vrouwtjes ook weer op dezelfde wijze vrouwtjes baren. Pas in de herfst zijn de mannetjes aan de beurt bij het geheel. Tussendoor maar even wat verse genen toevoegen! Zonnig, droog en warm weer zijn prima voorwaarden voor de luizen tot voortplanting over te gaan. Bij onze vorstgevoelige planten die binnen moeten overwinteren krijgen we dus vaak tegen het voorjaar te maken met een geboortegolf van luizen.

De Cicade Issus coleoptratus komt voor op loofbomen en struiken in bossen en tuinen. Een algemene soort en bijna altijd aanwezig op Klimop (Hedera helix). Alle soorten cicade leven van plantensappen. Het zijn wonderlijke diertjes en de enige niet-zoogdieren die kunnen afkoelen door te zweten. Bovenop hun lichaam zitten klieren die water afscheiden (verkregen uit de plantensappen) dat ze over zich heen kunnen sproeien, een soort koude douche. Wonderlijk toch, die natuur.

Nog een plaatje van de voorkant van de cicade. Hij had er genoeg van dat ik met die grote camera voor zijn snoet hing en nam met een grote sprong de benen. Plaatje niet echt mooi dus, maar toch wel bizar, zo'n bozig uitziend gezichtje.

Bij dit warme weer in laat september geraakten de groeihormonen van de Primula een beetje in de war, de plant "dacht" dat ze bloemetjes moest gaan produceren. Het was er maar één, de overvloed komt in de lente.

24 september 2021

Het zal je toch gebeuren dat je lekker in de zon zit te genieten van je tuintje en dat je totaal onverwachts getuige bent van een prachtig verschijnsel dat zich onder je neus afspeelt. Uit een takkenhoop verschijnt een jong egeltje, en nog een, en nog een...., totaal zeven stuks. En je wist niet eens dat in je tuin een egelvrouwtje haar kraamnest had gebouwd.

De bewoners waren "helemaal van slag" door dit prachtigs en lieten mij dat weten. Natuurlijk ging ik meteen kijken! Terwijl moeder zich niet laat zien komt haar kroost elke dag tegen de middag tevoorschijn om op zoek te gaan naar voedsel. Ze dronken zes weken melk bij hun moeder maar nu moeten ze zelf de kost bij elkaar gaan scharrelen. Mam blijft nog steeds bij ze maar als de jonkies drie maanden oud zijn, moeten ze geheel op eigen benen staan.

De tuin is nogal wild want de eigenaar koestert elk plantje dat er opkomt. Dat heeft dus dit geweldige resultaat opgeleverd. Als kleine robotstofzuigertjes bewegen de egeltjes in een snel tempo door al dat groen, neusje en bekje gericht op de bodem om maar niets aan prooi over het hoofd te zien. Als ze hun buikjes vol gegeten hebben kruipen ze weer terug in het hol om er een paar uurtjes te slapen.

De jonge egeltjes zitten al vol vlooien en telkens moet er even hevig gekrabt worden. Af en toe rollen ze daarbij gewoon om. Echt schuw zijn ze niet maar als je een onverwachtse beweging maakt verstarren ze meteen en duiken wat in elkaar. Mooi dat dit instinct er al meteen in zit.

Af en toe slaagt een van de egeltjes er in om buiten de tuin te komen maar als hij vervolgens op het tegelpad tussen de huizen loopt, zet de tuinvrouw de deur open en inviteert de egel weer in haar tuin. Zo grappig om te zien dat het beestje op de uitnodiging ingaat en weer terugkeert in het groene paradijsje. Vanzelfsprekend nadert evenwel het moment dat je de natuur maar haar gang moet gaan en dat je er vrede mee moet hebben dat vast niet al die zeven leuke diertjes zullen overleven. En dat zal best moeilijk zijn!

22 september 2021

Dit is de laatste dag van de zomer en tegelijk de eerste waarop de herfst begint: om 22.40 uur. De eerste volledige herfstdag is dus morgen. De meteorologische herfst begon al op 1 september, maar dat is feitelijk een onecht begin. De astronomische herfst begint op het noordelijke halfrond als dag en nacht even lang zijn, zo rond 22/23 september. Gisteravond vierde de zomer haar laatste dag met een stemmige zonsondergang.

Vorige week was er een ochtend die begon met een zeer dichte mist en ik zag toen een merkwaardig spinnenweb. Het leek alsof een spin tijdens het weven telkens een verkeerde afslag nam en dat al snel bemerkte en corrigeerde om terug te keren op de juiste draad. Eerst dacht ik dat ik hier te maken had met een specifieke spinnensoort maar dat was niet zo. Het had te maken met de zware dauw waardoor de spin een beetje de weg kwijt raakte. Webspinnen repareren in de vroege ochtend hun webben die beschadigd zijn door het invliegen van insecten. Ze eten het oude web om en weven een nieuw, daarom ook was de ochtend erop het spinnenweb weer "normaal".

Het belooft volgens de berichten een goed paddenstoelenjaar te worden. Ik ben nog niet op pad geweest om te kijken of ze al in het bos staan maar op de volkstuin groeide op een beukenstronk deze fraaie verse Zwavelzwam. De dag nadat de foto gemaakt werd regende het en het mooiste was er al weer af. De vruchtlichamen van zwammen houden niet van regen.

Elke dag neem ik een stukje van de tuin onderhanden: onkruid weg trekken, Oregano in toom houden, net als het Penningkruid dat overal doorheen groeit. Maar de Roodborst waar ik het gisteren over had maakt dat ik telkens moet stoppen. Als ik dan maar weer even ga zitten, scharrelt hij om me heen, zit op mijn schoen of op de afvalmand. En hij zingt! Als hij zo dichtbij voor me zit, zie ik zijn keeltje bewegen als hij heel zachtjes zijn glasheldere toontjes voortbrengt. Vogels kunnen ook het geluid op zacht zetten. Ik ben gewoon verliefd op dit schattige vogeltje....

Elke dag verschijnen er nog nieuwe miniatuurroosjes, de klimmer gaat maar door. Ik kweekte hem op uit een stek vanwege het zachte kleurtje alhoewel ik tegenwoordig ook steeds meer houd van stevige bloementinten.