Herfst 2024

Herfst 2024

14 oktober 2024

Nog steeds vliegen er akkerhommeltjes (Bombus pascuorum) op de spaarzame bloemen die er nu nog zijn. Ze zoeken naar stuifmeel en nectar. Het zijn de meest voorkomende solitaire kleine hommeltjes die er hier zijn. Begin oktober valt de paartijd voor deze soort, daarna gaan ze, met uitzondering van bevruchte koninginnen, dood. Drie dagen geleden zag ik dit hommeltje in de namiddag op de green bag zitten. De temperatuur was behoorlijk al aan het dalen en het insect had blijkbaar geen energie meer om te vliegen. De volgende ochtend zat het er nog, heb bewoog nog nauwelijks toen ik het aanraakte.

Ik kon het niet nalaten om in te grijpen en zette het hommeltje op een nog bloeiende Zinnia en legde er een bloempje van een aster bij als voedsel. En warachtig, de hommel stortte zich op het hart van de aster en begon te eten van het stuifmeel. Het werd steeds tieriger en toen heb ik het maar verhuisd naar de hele asterplant. Tja, het zijn van die dingen waarbij je je afvraagt wat voor zin het heeft maar toch geeft het voldoening. Na de regendag van gisteren vroeg ik me wel af of waar de hommel zich nu verscholen had. De koninginnen overwinteren in de winter en starten volgend voorjaar weer een nieuwe generatie. Ze maken hun nesten in holle plantenstengels (niet afknippen in de herfst!) of in zelf gegraven holletjes in de grond.

De laatste twee winters viel het me op dat er zo goed als geen Turkse tortels in mijn omgeving te zien waren. Altijd zaten ze in de tuin wel op de voederplank, meestal een paartje. Maar nu zie ik ze gelukkig weer in de tuin, dat is heel vroeg. Ze eten voornamelijk zaden en vruchten en in de zomer ook wel rupsen en insecten. De Turkse tortel is een vogelsoort die de menselijke bewoning opzoekt en vaak in groene tuinen te zien is waar 70% van de vogels broedt. Een verwante soort is de Zomertortel die goed herkenbaar is aan het kleurrijke halsbandje. Daarmee gaat het bar slecht in ons land.

De vogel die ik de laatste jaren mis is de Groenling. Heel af en toe hoor ik nog zijn knerpende geluid maar deze zomer heb ik er niet een gezien. Toevallig liet vorige week Vogelbescherming weten dat het bergafwaarts gaat met de vogel, het sterkst in stedelijk gebied. Bij tellingen bleek dat hij nog in slechts 5% van de tuinen wordt gezien. SOVON die een Vogelbalans bijhoudt, constateerde vorig jaar trouwens al dat in stadse gebieden meer vogelsoorten achter- dan vooruitgaan. Hierop kom ik nog in een later fragment terug.

Dat de Moerasspirea zo laat in het seizoen nog een nabloei had, was een verrassing. Een mooie plant langs de vijver maar ook wel een woekeraar die wat beperkt moet worden in zijn groei als je niet een al te grote tuin hebt.

11 Oktober 2024

Ondanks alle geruststellingen door voorstanders van de wolvenaanwezigheid, blijken veel mensen toch een wat onbehaaglijk gevoel te hebben om mogelijk met een wolf geconfronteerd te worden. Nu een faunabeheerder in het Zwolse Bos in Heerde een wolf met een stok een tik moest geven om hem te verjagen, zal dat gevoel alleen maar groter worden. Ik voel ook weerstand om dieper dan voorheen het bos in te gaan en vind dat niet leuk. Maar het bos blijft desondanks trekken, dat wel! Dus vandaag weer even gaan kijken of er al wat aan paddenstoelen te ontdekken is buiten de reuzen- en stobbenzwammetjes plus aardappelbovisten die er al een poosje volop zijn.

Het was wel goed zoeken maar ik heb toch een paar soorten gespot. De eerste die ik tegen kwam was een kleine heksenkring van de Roestvlekkenzwam (Rhodocollybia maculata). Als die vers zijn, zijn ze spierwit van kleur maar al snel ontstaan er bruine of gele vlekken op de hoed en steel, later ook zelfs op de plaatjes. Ze groeien in de dichte strooisellaag vaak bij varens en naaldbomen.

De tweede soort was de Geelwitte russula (Russula ochroleuca), een paddenstoel die al snel kapot gaat, dit was de enige die nog rechtop stond. Het is de meest algemene van de russula’s die we in ons land kennen. Uit een Zweeds onderzoek dat eens gedaan werd, bleek dat het nycelium van deze specifieke zwam verhindert dat andere russulasoorten zich in hetzelfde gebied kunnen vestigen. Het is een zwam van het naald- en loofbos en is goed bestand tegen de steeds dikker wordende strooisellaag die door overmatige uitstoot van CO² ontstaat.

Op een ander plekje ontdekte ik de Kastanjeboleet (Imleria badia). Ook weer de meest voorkomende in zijn familie. In 1986 kregen wij te maken met radioactiviteit in en op onze bodem die afkomstig was van de ramp met de kernreactor in Tsjernobyl. We mochten niet eens meer de groenten uit onze moestuinen eten en ook paddenstoelen waren verboden, die zaten er vol mee. De Kastanjeboleet was de zwam die het langst radioactieve deeltjes in hun weefsels hadden, zo bleek uit een meting in 2010. De Kastanjeboleet is eetbaar maar ik heb me er nooit aan gewaagd en zie ze trouwens liever op de bosgrond dan op mijn bord.

Nog lang niet zoveel als er ongetwijfeld nog zullen komen, maar toch een paar Parelstuifzwammen langs een pad. Leuke zwammen waarvan je de sporen naar buiten kunt drijven door er zachtjes in te knijpen. Zoals ook gebeurt als er een flinke regendruppel op valt.

Tot slot nog een nog niet geheel uitgegroeide Geschubde inktzwam (Coprinus comatus), ik zag er nog maar twee. Ze behoren tot het geslacht Coprinus waarvan er wel honderd soorten voorkomen in ons land en dat van onze zuiderburen.

7 oktober 2024

In het radioprogramma Vroege Vogels werd afgelopen weekend verteld dat het slecht gaat met de spinnen, met uitzondering van de Tijgerspin. Dat is een soort die in natuurgebieden of ongerepte ruigtes leeft. Spinnen hebben veel te lijden van het maaibeleid van o.a. wegbermen. Eitjes die in de herfst gelegd worden verdwijnen met het maaisel, hetzelfde wat veel andere insecten ook overkomt, vlinders bijvoorbeeld.

De grote spinnen die we nu zien werden vorige herfst als eitje gelegd. Na de winter kwamen die eitjes uit en de spinnetjes deden er het hele seizoen over om volwassen te worden. Nu hangen de vrouwtjes in hun web en moeten zoveel mogelijk insecten vangen en leegzuigen tot ze in staat zijn eitjes te leggen. En zo begint weer een nieuwe generatie. De eitjes worden als groep verpakt in een speciaal daarvoor gemaakt weefsel van draden en bevatten een soort antivries om veilig de winter door te komen. Van het web van dit vrouwtje dat voor het raam hangt is ’s avonds bijna niets meer over maar gedurende de nacht eet ze alle draden op en maakt een volmaakt nieuw web. Ik sta er elke morgen met ontzag naar te kijken.

Deze Struiksprinkhaan (Leptophyes punctatissima) trof ik aan op de green bag die op onze oprit stond. Ze zijn te zien tot een eind in de herfst. Het is een vrouwtje, te zien aan haar legboor. De soort behoort tot de familie van de sabelsprinkhanen. De antennes meten 2x de lichaamslengte. Het vrouwtje is 13 tot 18 mm lang, het mannetje een stuk kleiner. Ze vervellen 6x tot ze volwassen zijn. De eieren worden één voor één gelegd, bij voorkeur in de, zachte schors van bomen als vlier en esdoorn. In optimale omstandigheden kunnen dat er wel 250 zijn. Ze komen na de winter uit.

Op zonnige middagen sta ik soms een hele tijd te kijken bij de bloeiende klimop. In de tuin waar de zon pas in de middag terecht kan waardoor op deze plek de klimop ook nog laat bloeit. Er bevinden zich heel wat insecten, waaronder minuscule spinnetje die ik met het oog niet eens kan onderscheiden, en vanmiddag zag ik dit kleine sluipwespje met de indrukwekkende naam Listrodomus nycthemerus. Deze sluipwesp is voor de voortplanting totaal afhankelijk van het Boomblauwtje dat door de wesp geparasiteerd wordt. Is er een slecht jaar voor het Boomblauwtje, zoals nu, dan gaat het ook slecht met de wesp die nauwelijks te fotograferen is omdat hij voortdurend tussen het blad rent.

2 oktober 2024

Een dag of wat geleden belde mij iemand die opmerkte dat ze nauwelijks vogels zag in haar tuin en of ik wist hoe dat kwam. Ik kon haar geen antwoord geven want ik vraag het mezelf ook af. De periode dat vogels ruien na het broedseizoen is al lang voorbij dus waar blijven de mussen die er altijd waren en waarom zijn er zo weinig mezen? Daarom ben ik maar vast gaan voeren om te kijken of dat wat oplevert. Een pindasnoer aan de garagedeur zal hopelijk weer de Gaai lokken maar tot nu toe was de eerste die er op af kwam een Pimpelmees.

Dat nu al de kauwen en de eksters in de tuin rondhangen is ook een fenomeen. Oktober is pas begonnen en je mag toch veronderstellen dat er nog genoeg voedsel in de vrije natuur is. Beide vogels vechten nu om de pinda’s maar de ekster is duidelijk degene die de lakens uitdeelt.

De vogeltrek is nu op volle sterkte. Op zaterdag 5 oktober vindt de EuroBirdwatch van BirdLife International plaats. Honderden vrijwilligers op meer dan 150 telposten in het hele land doen mee aan de telling. In Nederland organiseert Vogelbescherming, samen met Trektellen, dit evenement al voor de 29ste keer, samen met 30 andere landen.

Boerenlandvogels, zoals de grutto en veldleeuwerik, zijn in de afgelopen zestig jaar met 70% afgenomen. Plannen om hier iets aan te doen, zoals het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), worden stopgezet en budgetten worden geschrapt. Vogelbescherming is zeer verontrust door de plannen van het kabinet-Schoof. De natuur in Nederland verkeert in slechte staat en vogels hebben het zwaar. Het kabinet doet voor natuur niet meer dan strikt noodzakelijk en zoekt naar geitenpaadjes om onder afspraken uit te komen. (Bron: Vogelbescherming)

27 september 2024

We beleven vandaag de eerste officiële herfststorm, al waait het aan de kust aanzienlijk harder dan in het binnenland. Aan de kust werd vanmorgen al windkracht 9 gemeten. Het zal iedereen wel zijn opgevallen dat we tegenwoordig veel meer en vaker harde wind hebben dan vroeger. Dat heeft te maken met de versterkte klimaatverandering. Gevolg is regelmatig onstuimig weer en meer storm. Doordat de aarde langzaam opwarmt, ontstaan boven oceanen meer storingen. Die storingen trekken door de zeestroming van de Atlantische oceaan over Nederland. Bij windkracht 8 breken takken van bomen, bij 10 gaan bomen om en worden ontworteld. We horen vanavond of morgenochtend wel via radio en tv hoe de storm haar beloop had.

In de loop van de jaren is er veel onderzoek gedaan naar de effecten van de harde wind op het leven in de natuur. Hier een paar voorbeelden: Bij windkracht 4 blijven de kevers op de grond. Die wagen het er even niet op om met hun relatief zware lijfjes de lucht in te gaan.

Bij windkracht 7 vliegen vlinders niet meer en bij windkracht 8 vliegen alleen de libellen nog, dat zijn sterke insecten.

Bij de vogels zie je nu al hoe de wind aan hun verenpak trekt. Het is dan ook geen wonder dat de vogeltrek naar het zuiden bij de huidige stormwind even onderboken wordt.

Ook andere dieren ervaren veranderingen in het weer en passen zich er op aan. Op stormachtige dagen gedraagt het wild zich onrustig, het voelt zich niet op z’n gemak, zoekt beschutte plekken op en blijft zo onzichtbaar voor vijanden. De verklaring hiervoor is eenvoudig: harde wind lost de verwaaiing snel op en verdeelt op die manier de eventuele geur van predatoren. Het wild bemerkt soms al tot 10 uur van te voren dat er een weersomslag komt.

Ook mijn kat reageert op dit weer, en hoe. Ze is vandaag niet aanspreekbaar en is naar de zolder vertrokken waar ze in een wasmand is gekropen om warm tussen de truien te gaan slapen. Er zijn van die dagen dat ik gewoon jaloers op haar ben!

24 september 2024

Al een paar dagen kloppen de weervoorspellingen niet en hebben we nog een paar prachtige dagen gekregen in plaats van regen. Vandaag heb ik de dag maar eens nuttig besteed door in de ochtend mijn volkstuin voor een deel te gaan ontdoen van het niet te stoppen kweekgras, om later op de dag het bos maar weer eens in te gaan om te zien hoever de herfst daar merkbaar is. Op sommige mooi verkleurde blaadjes na is er nog niet veel te merken van verkleuring.

In mijn jaszak zat een persoonsalarmering voor het geval ik de boze wolf zou tegenkomen. Er zijn mensen die niet kunnen wachten op een ontmoeting met het roofdier maar voor mij hoeft dat niet zo. Dat het wilde dier hier rondloopt, vind ik al genoeg. Op sommige plekken zou je je goed kunnen voorstellen dat er een wolf opeens voor je staat….. en je weet toch maar nooit.

Overal zie ik tekenen van zwijnen die de grond omwerken op zoek naar voedsel. Afgelopen winter zijn er veel zwijnen de hongerdood gestorven en ook veel zwijnen, herten en reeën te grazen genomen door de wolven. Al 6 of 7 roedels op de Veluwe en tientallen welpen. De dieren in het bos zijn steeds schuwer geworden, je ziet ze helaas nauwelijks nog. In deze tijd hoor ik ook weer af en toe de geweren knallen. Als men daar nu eens mee zou stoppen, zou een beter beeld kunnen ontstaan van het effect dat de wolven hebben op de dieren.

Voor de zwijnen zijn er dit jaar gelukkig veel eikels. Beukennoten vond ik nog maar weinig. Wel jammer natuurlijk dat op de Veluwe niet zoveel eikenbomen groeien, Beuken vormen de hoofdmoot.

Door alle regen die er gevallen is dit jaar, heeft de bosbodem zeer te lijden gehad. Sommige paden doen meer denken aan het strand dan aan bosgrond. Erosie brengt het Veluwezand naar de oppervlakte. Een wonder eigenlijk dat er nog bomen op groeien.

Een Bosmestkever was druk bezig een dode slak voor zich uit te rollen. Wat een kracht heeft zo’n beestje toch. Wat hij ermee wilde was me een raadsel.

Veel bloei was in het bos niet meer te vinden. Nog wat Klein springzaad, Munt en een bescheiden nabloei in een plant van het vingerhoedskruid. Het wachten is op regen om te zien of er ook nog wat leuks aan paddenstoelen volgt.

22 september 2024

De Herfst doet vandaag haar intrede met een heerlijk cadeautje: vooruit dan, nog één mooie zomerdag. Morgen neem ik de boel over met regen en lage temperaturen. Voor mijn dagboek is het ook herfst, steeds vaker denk ik over stoppen nu de biodiversiteit zó dramatisch afneemt dat het telkens weer zo zoeken is naar mooie natuurfragmentjes. Het lijkt me dat lezers ook niet bepaald zitten te wachten op telkens herhalingen van hetzelfde.

Veel bomen hebben al een massa blad laten vallen en nu komt weer de tijd dat je vogels kunt zien waarnemen die zich tot nu toe tussen het groen verscholen. Telkens probeer ik een vogel te fotograferen die in een boom zijn eentonig geluid laat horen, maar het beweeglijke vogeltje laat zich nog niet door de camera vangen en houdt zich schuil tussen het blad van de iep, die is nog diepgroen. Deze kauw zat bij het vallen van de avond in de bijna kale berkenboom voor het huis.

Er bloeit nog van alles. De vlinderstrulik gaat maar door met het produceren van bloemen en de Heliant “Lemon queen” bloeit met enorm veel bloemen. Een heerlijke plant voor september en oktober. Atalanta is het meest te zien, daarna de Dagpauwoog, en af en toe een Bont zandoogje. De mooie Dagpauwoog ziet wat in een herfstaster.

Nog nooit heb ik meegemaakt dat de Sedum Hemelsleutel volop bloeit zonder dat er een vlinder op afkomt.